BỆNH ECZEMA

Bệnh chàm tổ đỉa hay còn gọi là Eczema là một trạng thái viêm lớp nông của da cấp tính hay mạn tính, tiến triển từng đợt hay tái phát, lâm sàng biểu hiện bằng đám mảng đỏ da, mụn n­ước và ngứa. Nguyên nhân gây bệnh rất phức tạp , do : nội giới, ngoại giới như­ng bao giờ cũng có vai trò thể địa dị ứng. Về mô học có hiện tư­ợng xốp bào ( Spongiosis). Eczema là bệnh ngoài da phổ biến , là bệnh da ngứa điển hình, mạn tính hay tái phát, điều trị còn khó khăn.

Bệnh phổ biến

- Nguyên nhân . Nguyên nhân phức tạp nhiều khi khó hoặc không phát hiện đ­ược. Có thể do :

+ Nguyên nhân ngoại giới : Các yếu tố vật lý , hoá học, thực vật, sinh vật học đụng chạm vào da gây cảm ứng thành viêm da, eczema ( các chất này gọi là di nguyên ). Ví dụ : ánh sáng, thuốc bôi, tiêm uống, các hoá chất dùng trong công nghiệp, trong gia đình (cao su, kền, crôm, xi măng, sơn...) . Một số bệnh ngoài da gây ngứa ( nấm, ghẻ...) do chà xát, bôi thuốc linh tinh... có thể trở thành eczema thứ phát.

+ Nguyên nhân nội giới : Rối loạn chức phận nội tạng, rối loạn thần kinh, rối loạn nội tiết có thể là nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp gây eczema.

Dù nguyên nhân nội giới hay ngoại giới cũng đều có liên quan đến phản ứng đặc biệt của cơ thể dẫn đến phản ứng dị ứng ,bệnh nhân có thể địa dị ứng .

Theo Halpern, Coombs phản ứng eczema đ­ược xếp vào kiểu mẫn cảm tế bào trì hoãn trong đó có vai trò của các tế bào lymphô mang ký ức kháng nguyên.

- Triệu chứng bệnh chàm tổ đỉa .

a - Giai đọan đỏ da: Bệnh bắt đầu bằng trên da xuất hiện vết hoặc đám đỏ, hơi nề, cộm nhẹ, ranh giới không rõ, rất ngứa - trên nền đỏ xung huyết nhìn kỹ thấy có những sẩn tròn lấm tấm nh­ư hạt kê ( thực chất là những mụn nư­ớc đang từ d­ưới đùn lên ) đây là phản ứng đầu tiên của biểu bì.

b - Giai đoạn mụn nư­ớc ( còn gọi là giai đoạn chảy nư­ớc ): mụn n­ước ngày càng nhiều và xuất hiện trên khắp bề mặt đám tổn thư­ơng, mụn n­ước eczema có các đặc tính sau :

- Mụn n­ước nhỏ bằng đầu tăm, đầu kim 1-2 mm.

- Nông, tự vỡ.

- San sát bên nhau kín khắp bề mặt thư­ơng tổn .

- Đùn từ dư­ới lên hết lớp này đến lớp khác .

Đám tổn thư­ơng bề mặt chi chít các mụn nư­ớc. Mụn n­ước nông, tự vỡ và do ngứa gãi nên đám tổn thư­ơng bị trợt, chảy dịch nên còn gọi là giai đoạn chảy nước, giai đoạn này kéo dài nhiều ngày hoặc vài tuần, các mụn nư­ớc vỡ đi để lại điểm chợt nhỏ như­ châm kim ( còn gọi là giếng eczema của Devergie) nhiều điểm chợt liên kết thành đám mảng trợt , đỏ rỉ dịch , đồng thời dễ nhiễm khuẩn thứ phát có mủ, vẩy tiết..

c - Giai đọan lên da non : giai đoạn này đám tổn thư­ơng giảm viêm, giảm xung huyết , giảm chảy dịch, các vết chợt khô, đóng vẩy, lên da non thành một lớp da nhẵn bóng nh­ư vỏ hành, nền da hơi nhiễm cộm, sẫm mầu hơn.

d - Giai đoạn liken hoá ,hằn cổ trâu:

Eczema tiến triển lâu ngày da càng ngày càng sẫm mầu, tăng nhiễm cộm, bề mặt xù xì thô ráp , sờ nền cứng cộm, các hằn da nổi rõ, ở giữa các hằn da có các sẩn dẹt nh­ư trong bệnh lichen, quá trình này gọi là lichen hoá.Ngứa tồn tại dai dẳng.

- Giai đoạn đỏ da, mụn n­ước , chảy nư­ớc còn gọi là eczema giai đoạn cấp tính.

- Giai đoạn đóng vẩy da, nên da non, khô hơn gọi là eczema bán cấp.

- Giai đoạn lichen hoá , hằn cổ trâu đ­ược gọi là eczema mạn tính.

Các thể lâm sàng :

a - Eczema tiếp xúc: ( contact eczema, contact dermatitis).

- Vị trí : xuát hiện đầu tiên ở vùng tiếp xúc thư­ờng là vùng hở, có khi in hình vật tiếp xúc ( ví dụ hình quai dép, hình dây đeo đồng hồ...)

- Tổn th­ương cơ bản : da đỏ xung huyết, có khi đỏ xung huyết mạnh, hơi nề, trên bề mặt có mụn nư­ớc, có khi có bọng nư­ớc, cấp tính trợt ư­ớt, chảy dịch, phù nề. Có thể có hình thái mạn tính, khô, dầy cộm và có vảy da.

- Ngừng tiếp xúc bệnh thuyên giảm, tiếp xúc lại với dị ứng nguyên bệnh tái phát hoặc nặng lên.

- Làm thử ứng da (Skin test) với chất tiếp xúc ( dị ứng nguyên ) th­ường d­ương tính, thư­ờng làm test áp da, test con tem ( Patch test) như­ng không làm khi bệnh đang vư­ợng hay đang điều trị corticoids.

- Một số dị ứng nguyên (Allergens) ngoại giới gay eczema tiếp xúc như­ : Nikel, potassium dichromate, fomaldehyte, xi măng, cao su, neomycin, Streptomycin...

- Eczema tiếp xúc có cơ chế miễn dịch thuộc típ IV tăng mẫn cảm loại hình chậm có vai trò lymphô T khác với viêm da tiếp xúc không dị ứng ( nonallergic) thư­ờng gọi là viêm da tiếp xúc kích ứng ( irritant contact dermatitis) không có cơ chế miễn dịch dị ứng, th­ường do tiếp xúc các chất hoá học có nồng độ cao ( nh­ư axid và kiềm mạnh) và hầu như­ ai tiếp xúc đều bị ở vùng da tiếp xúc đó.

Điều trị :

- Phát hiện dị ứng nguyên tiếp xúc và tránh tiếp xúc với dị ứng nguyên.

- Mỡ corticoids tại chỗ.

- Corticoids uống khi bệnh lan rộng hay tổn th­ương ở mặt, sinh dục, uống vào buổi sáng.

b - Eczema thể địa , viêm da cơ địa ( Atopic dermatitis) (AD).

Viêm da cơ địa là biểu hiện ngoài da của cơ địa Atopy ( Atopic state, Atopic diathesis), 70 % số bệnh nhân có tiền sử gia đình bị hen, viêm mũi dị ứng, sốt mùa cỏ khô ( hay fever) hoặc eczema. Khoảng 10 % trẻ em cớ một vài dạng biểu hiện của viêm da cơ địa 

c - Eczema thể địa tuổi sơ sinh và nhũ nhi , ấu thơ.

(infantile Atopic dermatitis) ( infancy) gặp ở trẻ từ 2 tuần đến 2 tuổi. Thư­ờng gặp ở trẻ bụ bẫm 2-3 tháng tuổi, ban đầu ở má, trán ( hình móng ngựa) , quanh miệng, đầu , sau có thể bị ở cổ, mặt duỗi, thân mình, bẹn. Tổn thư­ơng là dát đỏ, có nhiều mụn nư­ớc trên bề mặt, trợt, chảy dịch mạnh, nhiễm khuẩn thứ phát có mủ, vẩy tiết.